Οι kallitexnes.gr, προσκεκλημένοι των Θεατρικών Δρωμένων “Ίασμος”, βρέθηκαν στο Θέατρο Βράχων Μελίνα Μερκούρη για να παρακολουθήσουν το αρχαίο δράμα του Σοφοκλή “Φιλοκτήτης”, σε σκηνοθεσία Μαρλένε Καμίνσκι.Είδαμε την παράσταση “Φιλοκτήτης”, σε σκηνοθεσία Μαρλένε Καμίνσκι στο Θέατρο Βράχων Μελίνα Μερκούρη
Ο υπαίθριος χώρος του Θεάτρου Βράχων, έμοιαζε να είναι το τέλειο σκηνικό της παράστασης. Το αρχαίο δράμα ως δρων χώρος, είναι εξ’ ορισμού σταθερά συνυφασμένος με το ανοιχτό θέατρο γιατί ως ατμόσφαιρα, μοιάζει να κρατάει μέσα του τους ήχους και τις μνήμες από τα πολύ παλιά εκείνα χρόνια όταν τα ίδια ακριβώς λόγια και ιδέες διδάσκονταν σε παλαιότερες γενιές. Όσο όμως οι καιροί αλλάζουν, ταυτόχρονα άλλο τόσο ίδιοι μένουν…
Το αρχαίο θέατρο, μέσα στους αιώνες, διανύει εποχές και παραμένει εν ζωή από τη στιγμή που τα ηθικά και φιλοσοφικά του θέματα και ερωτήματα έχουν να κάνουν με την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου σε διαχρονικό επίπεδο: ζωή και θάνατος, το θείο, σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και θεών, ανθρώπινες αδυναμίες και πόνος, θεϊκή τιμωρία, ύβρις, θέματα ηθικής και πατριωτισμού. Ο “Φιλοκτήτης”, ένα από τα τελευταία έργα του Σοφοκλή, φέρνει σε επαφή και αντιδικία τον άνθρωπο με τον συνάνθρωπο, εγείροντας θεμελιώδη ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την ηθική αγνότητα, τα όρια αυτής, το ατομικό συμφέρον, τον αριβισμό, την προδοσία, τη φιλία, τη συμπόνια και τη σχέση όλων αυτών με την τελική θεϊκή βούληση, μέσα από ένα καθεστώς ατελείωτου σωματικού και ψυχικού πόνου. Μέσα σε αυτή την τραγωδία ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με την ίδια του τη φύση η οποία μπορεί να εκδηλώσει αφενός αισθήματα άκρατου ανθρωπισμού και αφετέρου, απροσπέλαστου πατριωτισμού και ατομικής φιλοδοξίας που δε γνωρίζει συμπόνια και συναίσθηση.
Μέσα από τον παραπάνω συγκερασμό, στο άνοιγμα της παράστασης, όταν έσβησαν τα φώτα και το βίντεο του προτζέκτορα μας έβαλε στο πνεύμα της πλοκής, αφεθήκαμε στη θεατρική χρονική σχετικότητα και αφήσαμε την πλοκή να μας κάνει ένα μέρος μιας αθάνατης ιστορίας η οποία είναι ο ίδιος ο χρόνος ως ουσία.
Υπόθεση της παράστασης
Ο Φιλοκτήτης, εγκαταλελειμμένος από τον Οδυσσέα και τους Ατρείδες στη Λήμνο για δέκα χρόνια, εξαιτίας μιας πληγής από δάγκωμα φιδιού που δε θεραπεύεται, μέσα από φριχτούς πόνους, προσπαθεί να επιβιώσει μόνο με τη μοναξιά του και το ανίκητο τόξο που του είχε κάποτε χαρίσει ο Ηρακλής. Πίσω στην Τροία όμως, βγαίνει χρησμός ότι οι Αχαιοί δεν πρόκειται να νικήσουν αν δεν έχουν κοντά τους το τόξο αυτό. Στέλνονται λοιπόν στη Λήμνο ο Οδυσσέας και ο Νεοπτόλεμος προκειμένου να αποσπάσουν το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή από τον Φιλοκτήτη. Ο Οδυσσέας πείθει τον Νεοπτόλεμο με υποσχέσεις μελλοντικής δόξας, να πει ψέματα προκειμένου να πάρει αυτό που θέλει, παριστάνοντας τον φίλο στον Φιλοκτήτη και τον τάχα εχθρό του Οδυσσέα.
Ο Φιλοκτήτης, αν και στην αρχή δεν πείθεται, στο τέλος εμπιστεύεται τον Νεοπτόλεμο ο οποίος βασανισμένος από τύψεις, αποφασίζει να του φανερώσει την αλήθεια. Τη στιγμή αυτή, εμφανίζεται ο Οδυσσέας και ακολουθεί ένας έντονος διάλογος μεταξύ τους. Ο Νεοπτόλεμος τελικά ακούει τη φωνή της συνείδησής του και επιστρέφει το τόξο στον Φιλοκτήτη. Τη στιγμή που ο Οδυσσέας φεύγει οργισμένος, εμφανίζεται ως από μηχανής θεός ο Ηρακλής ο οποίος πείθει τελικά τον Φιλοκτήτη να ακολουθήσει τον Οδυσσέα στην Τροία.
“Οι λέξεις, επιβλητικός, απόλυτα τραγικός, απύθμενα ανθρώπινος, εσωτερικά πνευματικός, είναι λίγες προκειμένου να περιγράψουν ως αισθητικό αποτέλεσμα το εκτόπισμα του Τάσου Νούσια. Με την εντελώς ξεχωριστά πανέμορφη φωνή του, μπόρεσε να περάσει στο κοινό του όλες τις βαθμίδες του ανθρώπινου πόνου και να μας προσφέρει μια αξέχαστη παράσταση”.
Κριτική ανάλυση της παράστασης
Πολλές φορές, εγείρεται το ερώτημα μέσα μου, για ποιον ακριβώς λόγο ένας σκηνοθέτης αποφασίζει να σηκώσει ένα αρχαίο δράμα το οποίο έχει παιχτεί άπειρες φορές στο παρελθόν, με επιτυχία ή με αποτυχία. Τι είναι τελικά εκείνο το οποίο κινεί έναν καλλιτέχνη στο να πιάσει να πλάσει στα χέρια του, τη σκέψη και τη φαντασία του, ουσιαστικά από την αρχή, με μια δική του οπτική, ένα αρχαίο κλασικό έργο; Ο σπουδαίος Αλέξης Μινωτής, ηθοποιός και σκηνοθέτης σε μεγαλειώδεις παραστάσεις αρχαίων δραμάτων, είχε δηλώσει για τον Σοφοκλή, “Ο Σοφοκλής είναι ο σκηνοθέτης. Εγώ απλά τον υπηρετώ”.
Μέσα από την παραπάνω πρόταση λοιπόν μπορεί κάποιος να αντιληφθεί τι ακριβώς κάνει μια παράσταση αυτού του είδους επιτυχημένη ή αποτυχημένη. Ένας εσωτερικός σκηνοθέτης, θα βουτήξει βαθιά και θα δημιουργήσει ένα εσωτερικό θέατρο. Ένα θέατρο πνεύματος και πνευματικότητας, το οποίο δε θα βασίζεται σε υπερβολές, σκηνικές ακρότητες και εντυπωσιασμούς, θα έχει μια ισορροπία, θα μαγνητίζει, δεν θα ενοχλεί, δε θα σοκάρει αρνητικά, θα είναι με δυο λόγια, “τόσο, όσο”. Όσο πρέπει να είναι ώστε στο τέλος της παράστασης ο θεατής να έχει εισπράξει με τη σωστή δοσολογία τα πάντα: δυνατές συνολικές ερμηνείες, συγκίνηση, δέος, θαυμασμό, και μετά το τελικό ένθερμο χειροκρότημα, μια εσωτερική σιγή, μια βουβαμάρα η οποία έχει να κάνει με το ξύπνημα του πνεύματος. Αυτός είναι και ο τελικός σκοπός ενός σωστού αρχαίου δράματος ούτως ή άλλως…
Η σκηνοθέτιδα Μαρλένε Καμίνσκι, με τη βοήθεια του Γιώργου Μπλάνα στη μετάφραση και της Νατάσας Πετροπούλου στη σκηνοθεσία, μας άφησε χωρίς ομιλία και ταυτόχρονα χωρίς ανάσα. Αυτό το “τόσο, όσο”, που αναφέρθηκε πιο πριν, μπορεί να φαίνεται κάτι εύκολο, όμως πιστεύω ότι είναι το πιο δύσκολο εγχείρημα. Ο σκηνοθέτης, είναι σαν τον μαέστρο μιας συμφωνικής ορχήστρας. Σε ένα έργο, δεν πρέπει να υπάρχει καμία στραβή νότα, κανένα σημείο “χασίματος” ή χασμωδίας. Το κοινό είναι ο πιο τέλειος φυσικός και ταυτόχρονα, ο πιο αυστηρός αποδέκτης. Αντιλαμβάνεται λοιπόν άμεσα το αν ο σκηνοθέτης-μαέστρος έχει ως καλλιτεχνικό του σκοπό την πνευματική αφύπνιση των θεατών…διαισθάνεται αν ο πραγματικός αποδέκτης είναι εκείνο. Τα εκατοντάδες άτομα που χειροκροτούσαν επί ώρα στο τέλος της παράστασης, έδωσαν την απάντηση και το ηχηρό “ευχαριστώ” τους. Εκείνο το βράδυ, ήμασταν όλοι πρωταγωνιστές. Και αυτό, το χρωστάμε στην πανέμορφη, απόλυτα ισορροπημένη, δυνατή και τέλεια οργανωμένη σκηνοθεσία. Ιδιαίτερη η χαρά μας να βλέπουμε μια γυναικεία παρουσία πίσω από μια τόσο άρτια δομημένη παράσταση. Ειλικρινή συγχαρητήρια.
Τίποτε όμως μέσα σε ένα θεατρικό έργο δεν μπορεί να κινηθεί χωρίς την καθοριστική παρουσία των πρωταγωνιστών. Ο Τάσος Νούσιας ως Φιλοκτήτης, είναι ήρωας παντός καιρού (ως τόπος, τρόπος και χρόνος).
Ο άνθρωπος γενικά, είναι τα λόγια του, ο τρόπος που τα ομιλεί και ο τρόπος που κινεί το σώμα του. Και όλα αυτά από πού απορρέουν αν όχι από ένα ανώτατο, αδάμαστο, υψηλό πνεύμα; Γιατί, κακά τα ψέματα…ποιος άνθρωπος θα ένοιωθε απέραντο δέος μπροστά στην παρουσία ενός ρακένδυτου ανθρώπου με πληγές στα πόδια; Το πιο ζωντανό μας παράδειγμα, η ίδια η καθημερινή μας ζωή, η αποστροφή και η βλεμματική μη επαφή με το “μιαρό”, το “άρρωστο”, το “ά-σχημο”. Κι όμως…σαν επίγειος θεός, στο αρχαίο θέατρο, ο άνθρωπος αυτός εξυψούται. Και μαζί με αυτόν, λαμβάνει διαστάσεις θηρίου και ο ίδιος ο ηθοποιός ο οποίος έχει τη δύναμη και το ταλέντο να τον “φτάσει” ως ρόλος. Οι λέξεις, επιβλητικός, απόλυτα τραγικός, απύθμενα ανθρώπινος, εσωτερικά πνευματικός, είναι λίγες προκειμένου να περιγράψουν ως αισθητικό αποτέλεσμα το εκτόπισμα του Τάσου Νούσια. Με την εντελώς ξεχωριστά πανέμορφη φωνή του, μπόρεσε να περάσει στο κοινό του όλες τις βαθμίδες του ανθρώπινου πόνου ο οποίος ήταν η αιτία των δυστυχιών του ως Φιλοκτήτης. Πόνος σωματικός, πόνος ηθικός όντας προδομένος, πόνος ψυχικός επειδή δεν μπορεί να πολεμήσει, πόνος που γεννά συμπόνια και κάνει το κοινό να παρακαλάει για λύτρωση. Λύτρωση σημαίνει πνευματική πληρότητα. Αυτήν ακριβώς λάβαμε, αυτήν τιμήσαμε με την γεμάτη δέος σιωπή μας, και αυτήν θα κρατάμε ως μνήμη για πάντα. Ένας υπέρμετρα απαιτητικός ρόλος ο οποίος ερμηνεύτηκε υπέρμετρα από κάθε άποψη. Ο Τάσος Νούσιας είναι με απλά λόγια, ένας κορυφαίος ηθοποιός. Τον ευχαριστούμε θερμά και του δίνουμε ειλικρινή συγχαρητήρια.
Μια ρηξικέλευθη αλλαγή η οποία χαρακτηρίζεται τολμηρή και σε αντίθεση με τις αρχαίες θεατρικές πρακτικές, είναι η ανάθεση του ρόλου του Οδυσσέα, στην Μαρία Πρωτόπαππα, η οποία αποδεικνύει ότι όλοι οι ήρωες γεννιούνται μέσα από την ύπαρξη και την ψυχή της γυναίκας. Κάθε είδους ταλέντο και δύναμη, σε οποιονδήποτε χώρο δραστηριότητας, δεν πρέπει να προσμετράται σε σχέση με το φύλο, αλλά σύμφωνα με όσα μπορεί να δώσει κάποιος ως δυναμικό. Η Μαρία Πρωτόπαππα, κατορθώνει να βγάλει επί σκηνής έναν στιβαρό, λίαν ενεργητικό ρόλο και να μας παρουσιάσει έναν διαφορετικό Οδυσσέα, από εκείνον που γνωρίσαμε μέσα από τα έπη του Ομήρου: πολυμήχανος σε σημείο πανουργίας, δολοπλόκος, άνθρωπος που δρα καθαρά από συμφέρον για τη νίκη, ηθικά ανάλγητος, άκαμπτος και οξύθυμος. Δύσκολος και ιδιαίτερος ρόλος ο οποίος απαιτεί μεγάλη τόλμη, ταλέντο και θάρρος. Κοινώς, κότσια. Η πρωταγωνίστρια τα έχει και με το παραπάνω. Εντασσόμενη με άνεση μέσα σε μια καθαρά ανδρική θεατρική παράσταση, μας αποδεικνύει τη σχετικότητα όταν ένας ρόλος είναι απλά άριστα ερμηνευμένος. Εξαιρετική ως παρουσία και εκτόπισμα.
Ο Γιώργος Αμούτζας ως Νεοπτόλεμος, είναι η εκπροσώπηση της απόλυτης ηθικής πάλης μεταξύ του πρέπει και του θέλω. Μεταξύ της σκληρής και ανήθικης λογικής και του αγνού, αμόλυντου συναισθήματος. Ο ρόλος αυτός συμβολίζει τη μάχη ανάμεσα στον αριβισμό του να αποκτηθεί κάτι με δόλο και την έμφυτη τάση του ανθρώπου για ηθική ευγένεια και συμπόνοια. Ο διχασμός που βιώνει ο συγκεκριμένος ρόλος επί σκηνής είναι κάτι το συγκλονιστικά ακραίο και ο ηθοποιός καταφέρνει να φέρει το κοινό του στην κυριολεξία, στα άκρα. Η τελική επιλογή δικαιώνει τον ίδιο του τον χαρακτήρα και διδάσκει για άλλη μια φορά το γεγονός ότι ο πραγματικός χαρακτήρας δεν μπορεί κατά βάθος να αλλάξει. Οι συμπεριφορές μπορούν να μεταβάλλονται, όμως στο πιο κρίσιμο σημείο, η ηθική έχει τον τελικό λόγο. Κουβαλώντας σε ένα μεγάλο μέρος της παράστασης το τεράστιο τόξο του Ηρακλή, σαν να κουβαλάει όλες το βάρος των τύψεών του, ο ρόλος αυτός, κατορθώνει να αποτελέσει άξια το ένα τρίτο μιας άριστης θεατρικής τριάδας. Μπράβο του για το τελικό αποτέλεσμα.
Μέσα στην άρτια οργάνωση της παράστασης, η οποία τόνισε τις ερμηνείες σε συνολικό επίπεδο, ο Χορός ήταν ένα εξίσου σημαντικό πρωταγωνιστικό μέρος της. Με τον Αλέξανδρο Φιλιππόπουλο ως Κορυφαίο, οι υπόλοιποι άντρες μπόρεσαν με τη δράση, τη φωνή και την κίνησή τους, να συνοδεύσουν με τέλειο τρόπο τους λοιπούς πρωταγωνιστές. Είναι πραγματικό ευτύχημα να βλέπει κάποιος να τονίζεται τόσο έντεχνα ο σημαντικός ρόλος του Χορού, μια και αποτελεί ένα βασικό στοιχείο της τραγωδίας. Πολύ καλή ποιοτικά προσπάθεια και καλή συνέχεια στους: Aλέξανδρο Φιλιππόπουλο, Παντελή Αρουσαλίδη, Μάρκο Γέττο, Βαγγέλη Κρανιώτη, Βαγγέλη Μάγειρο και Τάσο Θεοφιλάτο.
Η Ευαγγελία Βελλή-Κοσμά στη μουσική διδασκαλία χορού, μπόρεσε να μας μεταδώσει το αρχαίο πνεύμα και να εντυπωσιάσει με τον πιο όμορφο τρόπο τους θεατές. Δική της αξιόλογη δημιουργία ήταν επίσης και η πρωτότυπη μουσική σύνθεση η οποία θύμιζε σαφώς αρχαία πρότυπα. Ο Χορός, σε τέλεια αρμονία, εντάχθηκε πλήρως στο ηχοτοπίο της παράστασης, το οποίο είχε διαμορφώσει με τον σωστό τρόπο ο Constantine Skourlis. Τα λιτά, μινιμαλιστικά σκηνικά του Γιώργου Γεωργίου με κεντρικό θέμα την πλατφόρμα με τον υπόγειο καπνό και το τεράστιο τόξο-κατασκευή, δέσποζαν και ήταν σημείο αναφοράς στην παράσταση. Το υποβλητικό τοπίο τονίστηκε περισσότερο με τους φωτισμούς της Αλίκης Δανέζη- Knutsen, οι οποίοι ταίριαξαν τέλεια με το περιβάλλον και το ύφος της παράστασης. Ευχαριστούμε πολύ τους παραπάνω καλλιτέχνες για το συνολικό αποτέλεσμα της δουλειάς τους και τους ευχόμαστε ολόψυχα, καλή συνέχεια.
Τα αιώνια ερωτήματα περί ζωής-θανάτου, ήττας-νίκης, θυσίας και αυτοθυσίας, φτώχειας-πλούτου και οι ηθικοί διχασμοί, προσφιλή θέματα στις αρχαίες τραγωδίες, μοιάζουν να τραβάνε σα μαγνήτης το πνεύμα όλων των καιρών που πέρασαν και μας άφησαν ως ιστορία μνημειώδεις παραστάσεις. Στο ερώτημα αν και αυτή εδώ η παράσταση είναι μνημειώδης, προτείνω να αφήσουμε την ίδια της την αξία και υποδοχή από το κοινό ως τώρα να είναι η σωστή απάντηση. Ο “Φιλοκτήτης”, έχει ανοίξει τα φτερά του και περιοδεύει σε διάφορα μέρη της χώρας. Για εμένα, το καλοκαίρι αυτό είναι σίγουρα εκείνο του “Φιλοκτήτη”.
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία: Μαρλένε Καμίνσκι
Σκηνογράφος: Γιώργος Γεωργίου
Ενδυματολόγος:Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική διδασκαλία χορού- πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Ευαγγελία Βελλή-Κοσμά
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση ηχοτοπίων: Constantine Skourlis
Φωτισμοί: Αλίκη Δανέζη-Knutsen
Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα Πετροπούλου
Πρωταγωνιστούν: Τάσος Νούσιας (Φιλοκτήτης), Μαρία Πρωτόπαππα (Οδυσσέας), Γιώργος Αμούτζας (Νεοπτόλεμος).
ΧΟΡΟΣ:
Αλέξανδρος Φιλιππόπουλος (Κορυφαίος του Χορού)
Παντελής Αρουσαλίδης
Μάρκος Γέττος
Βαγγέλης Κρανιώτης
Βαγγέλης Μάγειρος
Τάσος Θεοφιλάτος
Αγγελική Μπάτσου
Σ’όλο τον κόσμο τελικά δεν μπόρεσα να πάω...κατόρθωσα όμως να φανταστώ και να χαράξω τα ίχνη αυτού μέσα από ταμονοπάτια της ποίησης,της λογοτεχνίας και της φαντασίας. Αγαπημένος μου συγγραφέας ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε,αγαπημένος ποιητής ο Ουϊλιαμ Μπλέϊκ,ο Μπωντλαίρ και ο Απολιναίρ, αγαπημένος ζωγράφος ο Βαν Γκογκ και ο Γκουστάβ Κλιμπ.
Latest posts by Αγγελική Μπάτσου (see all)
- Συνέντευξη στη θεατρική ομάδα της παράστασης “Το αίμα νερό γίνεται” - 9 Μαΐου 2023
- «Δε μείναν λόγια», το νέο τραγούδι, της ερμηνεύτριας Ζωή Λιαντράκη - 28 Απριλίου 2023
- Συζητώντας με την τραγουδοποιό κι ερμηνεύτρια,Κατερίνα Ντίνου - 22 Απριλίου 2023
Καμία κριτική