Παρακολουθήσαμε την παράσταση “Δεσποινίς Μαργαρίτα”, σε σκηνοθεσία Γιάννη Μαργαρίτη, στο θέατρο “Άλμα”

Βρεθήκαμε στο θέατρο “Άλμα”, για να παρακολουθήσουμε την παράσταση “Δεσποινίς Μαργαρίτα”, του βραζιλιάνου Ρομπέρτο Ατάϋντε, σε σκηνοθεσία Γιάννη Μαργαρίτη. Ο ιδιαίτερος και απαιτητικός αυτός μονόλογος ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το 1975, με την Έλλη Λαμπέτη. Έχοντας μεσολαβήσει 47 χρόνια ως σήμερα, και έπειτα από πολλές επανεμφανίσεις του θεατρικού, είχαμε την ευκαιρία, μέσα από τη μετάφραση του Κώστα Ταχτσή, να θαυμάσουμε την ξεχωριστή ερμηνεία της Κατερίνας Μαραγκού, σε μια σκηνοθετική πρόταση του έτους 2022.

Προκειμένου όμως να κατανοήσουμε τον μονόλογο αυτό, σωστό θα ήταν να αναφέρουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε. Ο συγγραφέας ξεκίνησε να συνθέτει το θεατρικό αυτό στη διάρκεια της δικτατορίας στη Βραζιλία, σε μια εποχή έντονων αναταραχών και αλλαγών σε κάθε επίπεδο της ζωής. Οι αυταρχικές κυβερνήσεις ήρθαν στην εξουσία σε ολόκληρη την Λατινική Αμερική την δεκαετία του ’70 και του ’80 με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες τις είδαν ως προπύργιο κατά της εξάπλωσης του κομμουνισμού. Τι είναι όμως αυτός ο αυταρχισμός ο οποίος εφαρμόζεται με απόλυτη επιτυχία τόσο στα δικτατορικά όσο και στα κομμουνιστικά καθεστώτα;

Η μορφή αυτή επιβολής εξουσίας, η οποία θέτει σε σιγή τον διάλογο και το δικαίωμα της αμφισβήτησης και αντιδικίας, ριζώνει μέσα από νομοθετικές και κοινωνικές προσταγές. Το σχολείο, η πηγή και η ρίζα της ανθρώπινης νόησης και ηθικής εξέλιξης, είναι το τέλειο έδαφος καλλιέργειας μιας ιδεολογίας και μιας γενικής στάσης ζωής. Κυοφορεί μια νέα κοινωνία η οποία πρέπει να ακολουθεί την εκάστοτε μορφή εξουσίας που την εκπροσωπεί. Τι γεννά όμως ένα τέτοιο  καθεστώς; Υπακοή. Φόβο. Αυταρχισμό και έλλειψη ανθρωπιάς από το μέρος του εκπαιδευτικού. Πειθήνια όργανα της τάξης τα οποία θα βγουν στο μέλλον ως πρόβατα προς σφαγή. Αυτοί είναι οι μαθητές. Τι έχει κερδηθεί; Και κυρίως…τι έχει χαθεί; Σε αυτά τα ερωτήματα έρχεται να μας απαντήσει η Δεσποινίς Μαργαρίτα.

Υπόθεση της παράστασης

Ποια είναι η Δεσποινίς Μαργαρίτα;

Αν είναι όντως πρόσωπο υπαρκτό, είναι μια γυναίκα σε ώριμη ηλικία, η οποία μεγάλωσε και σπούδασε πριν την δικτατορία του 1964-1985. Ίσως γι αυτό το λόγο μέσα σε κάποια στιγμή του έργου την ακούμε να μονολογεί “γιατί και η Δεσποινίς Μαργαρίτα ήταν άνθρωπος”. Ήταν; Τι της συνέβη και έπαψε να είναι πια; Προφανώς, ό,τι συνέβει στην ίδια της τη χώρα στη διάρκεια των είκοσι αυτών χρόνων. Οπότε, το μόνο που μπορεί να διδάξει ως εκπρόσωπος της νέας τάξης πραγμάτων (για εκείνη την εποχή), είναι η επιβολή της εξουσίας. Μιας αυταρχικής εξουσίας, η οποία εκπροσωπεί όχι μόνο το σχολείο αλλά και τον έξω κόσμο. Μιλάμε για τη δύναμη της κυβέρνησης, της εκκλησίας, της οικογένειας, των συνανθρώπων, για μια ωμή επιβολή ισχύος η οποία καθρεφτίζεται ακόμα πιο ξεκάθαρα μέσα από το περιβάλλον ενός σχολείου. Η Δεσποινίς Μαργαρίτα, ντύνεται η εκπρόσωπος της ίδιας της της χώρας και μας παραδίδει μαθήματα του πώς κάποιος μπορεί να κλέψει και να καταπατήσει την ατομικότητα και την ελευθερία του άλλου και να τον μετατρέψει σε ένα πειθήνιο και υπάκουο πρόβατο. Άλλωστε, η λέξη “υπακοή”, μοιάζει να είναι η αγαπημένη λέξη της Δεσποινίδας Μαργαρίτας…

margarita3

“Η Κατερίνα Μαραγκού ως Δεσποινίς Μαργαρίτα, εκπροσωπεί κάτι παραπάνω από επάξια, κάθε αρχέγονη μορφή εξουσίας η οποία άσχετα από φύλο και ηλικία, υφίσταται ως παρουσία προκειμένου να επιτελέσει κάποιο σκοπό. Ντυμένη με ανδρικό μαύρο κοστούμι και λευκό πουκάμισο (όπως κάθε καθωσπρέπει εκπρόσωπος της εκάστοτε αρχής), δίνει μια παράσταση η οποία είναι προορισμένη να μην σβηστεί από τη μνήμη του κοινού”.

Ανάλυσης της παράστασης

Η Δεσποινίδα Μαργαρίτα, ή ίσως Δεσποινίδα Βραζιλία, γνωρίζει καλά ότι έχει πάψει πλέον να είναι άνθρωπος, για τον λόγο ότι η ύπαρξή της δεν προστατεύει και δεν ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο. Η συμπεριφορά στα “παιδιά” της δεν είναι συμπεριφορά ενός γονέα που πραγματικά επιθυμεί το ευ ζειν για αυτά. Είναι σαφές ότι αγαπάει ακόμα τις μνήμες από το αγνό παιδί που ήταν κι η ίδια κάποτε και κάπου μέσα της αγαπάει τα παιδιά γι αυτό. Όμως, γνωρίζει επίσης καλά ότι ως έρμαιο κι εκείνη της εξουσίας, οφείλει να δημιουργεί μελλοντικούς ενήλικες, που είναι έτοιμοι να ενταχθούν στο σύστημα και τους είναι αδύνατον να αποδράσουν από αυτό. Εκείνη, και πολλές άλλες “Δεσποινίδες Μαργαρίτες”. Τόσο του εκπαιδευτικού, όσο και του γενικού συστήματος. Άλλωστε, όπως λέει και η ίδια, “όσοι παραβάτες πάνε στο γραφείο του Διευθυντή, τους τρώει η μαρμάγκα. Δεν τους ξαναβλέπει ποτέ κανείς”. Θα αναφέρω μόνο αυτό: η στρατιωτική δικτατορία της Βραζιλίας καταπνίγοντας  την ελευθερία του λόγου,  κατέστειλε βίαια την αντιπολίτευση, σκότωσε ή εξαφάνισε περίπου 475 επικριτές, συμπεριλαμβανομένων μελών της ένοπλης αντίστασης, και βασάνισε χιλιάδες ακόμη.  Τι περισσότερο να διδάξει το συγκεκριμένο μάθημα και “σχολείο”;

Στη σκηνή του θεάτρου “Άλμα”, ο σκηνοθέτης Γιάννης Μαργαρίτης, βασισμένος σε αυτή τη λογική, δημιουργεί μια μοντέρνα και ταυτόχρονα διαχρονική παράσταση, η οποία μέσα από ποικίλα ταξίδια σε ρυθμούς και αισθήματα, κατορθώνει να απεικονίσει την κοινωνία σε όλη της την αλήθεια. Μέσα από ταξίδια ευαίσθητου ποιητικού ρεαλισμού, τα οποία διασταυρώνονται με ονειρικά, εξπρεσιονιστικά απόκρημνα, ερημικά και ενίοτε επιθετικά μονοπάτια, μέσα από μαύρο χιούμορ, θυμό, δραματικότητα μα και απλότητα, ο σκηνοθέτης έχει καταφέρει να συνθέσει μια παράσταση η οποία με ανατρεπτική διάθεση, προβληματίζει και ταυτόχρονα λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, μέσα από ένα ταξίδι μνήμης και υπενθύμισης αυτής.

Η Κατερίνα Μαραγκού ως Δεσποινίς Μαργαρίτα, εκπροσωπεί κάτι παραπάνω από επάξια, κάθε αρχέγονη μορφή εξουσίας η οποία άσχετα από φύλο και ηλικία, υφίσταται ως παρουσία προκειμένου να επιτελέσει κάποιο σκοπό. Ντυμένη με ανδρικό μαύρο κοστούμι και λευκό πουκάμισο (όπως κάθε καθωσπρέπει εκπρόσωπος της εκάστοτε αρχής), δίνει μια παράσταση η οποία είναι προορισμένη να μην σβηστεί από τη μνήμη του κοινού. Κατορθώνοντας να περάσει και να μοιραστεί ποικίλα συναισθήματα και μέσα από αμέτρητες εναλλαγές διαθέσεων, η ηθοποιός κατορθώνει να φέρει εις πέρας έναν ιδιαίτερα απαιτητικό θεατρικό ρόλο, με τέλειο επαγγελματισμό και μαεστρία.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Carmencita Brojboiu, τα οποία τείνουν να αγγίξουν την έννοια του μεταμοντέρνου, συμβαδίζουν τέλεια με τον διαχρονικό και αμφιφυλοφιλικό χαρακτήρα που θέλει να αποδώσει ο σκηνοθέτης, μια και το θεατρικό αυτό ως σύνθεση αγγίζει τα όρια της φιλοσοφίας και της κοινωνιολογικής μελέτης. Η μινιμαλιστική, όμορφα ξεχωριστή μουσική του Σταμάτη Κραουνάκη, αποτελεί το τέλειο συμπλήρωμα της παράστασης αυτής.

Γνωρίζουμε όλοι ότι το σχολείο ως παρουσία και ως λειτουργικός θεσμός, είναι η βάση της κοινωνίας του μέλλοντος. Στο περιβάλλον αυτό θρέφονται και εκπαιδεύονται άγιοι, μα και τέρατα. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ως πιόνι του συστήματος, γεννά ανάλογα πιόνια. Στην πραγματικότητα, η Δεσποινίς Μαργαρίτα, είναι το παιδί που όλοι μας, κρύβουμε μέσα μας και όλοι μας όταν μεγαλώσουμε προσπαθούμε να ξεχάσουμε. Το παιδί αυτό έχει εκ φύσεως τις σωστές αρχές μέσα του: αίσθηση ελευθερίας, αθωότητα, ειλικρίνεια, αισιοδοξία, αίσθηση δικαιοσύνης και όνειρα. Ο κόσμος όμως των μεγάλων, με τη μορφή κάθε επιβολής συστήματος (κοινωνικού, παιδαγωγικού, πολιτικού), έρχεται όχι να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, αλλά να τα μετατοπίσει σε εντελώς λανθασμένες αξίες οι οποίες αποπροσανατολίζουν και κάνουν τους ανθρώπους να χάνουν την πραγματική τους ταυτότητα. Το θεατρικό έργο που θα δείτε στο θέατρο “Άλμα”, έχει σίγουρα να θίξει πολλά καίρια ζητήματα, στα οποία αξίζει να δώσετε την προσοχή σας.

Συντελεστές Παράστασης

Μετάφραση: Κώστας Ταχτσής

Σκηνοθεσία και Φωτισμοί : Γιάννης Μαργαρίτης 

Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης 

Σκηνικό – Κοστούμια: Carmencita Brojboiu

Video :  Γιάννης Ντουσιόπουλος

με την Κατερίνα Μαραγκού

Αγγελική Μπάτσου

Αγγελική Μπάτσου

Γεννήθηκα πριν αρκετά καλοκαίρια (κι άλλους τόσους χειμώνες)στην Αθήνα. Είχα την τιμή να μεγαλώσω στους Αγ.Αναργύρους,όπου έζησα τα ομορφότερα παιδικάχρόνια σε μια τεράστια αυλή,παρέα με τα γατιά μου και δυο ζευγάρια παππούδες και γιαγιάδες που πάντα θα υπεραγαπώ.Έπειτα ήρθε η Γαλλική Φιλολογία,επιπλέον σπουδές σε γλώσσα και μετάφραση και η οικογένεια. Δεν σταμάτησα όμως ποτέ να είμαι παιδί της ποίησης,της λογοτεχνίας,της ζωγραφικής και της μουσικής και το όνειρό μου από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου,ήταν να ταξιδέψω σ’όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στο Θιβέτ!
Σ’όλο τον κόσμο τελικά δεν μπόρεσα να πάω...κατόρθωσα όμως να φανταστώ και να χαράξω τα ίχνη αυτού μέσα από ταμονοπάτια της ποίησης,της λογοτεχνίας και της φαντασίας. Αγαπημένος μου συγγραφέας ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε,αγαπημένος ποιητής ο Ουϊλιαμ Μπλέϊκ,ο Μπωντλαίρ και ο Απολιναίρ, αγαπημένος ζωγράφος ο Βαν Γκογκ και ο Γκουστάβ Κλιμπ.
Αγγελική Μπάτσου