Τζόζεφ Μέρικ ήταν ένας παραμορφωμένος άνδρας που ζούσε στο Λονδίνο και πέθανε σε ηλικία μόλις 27 χρονών, μετά από μια σύντομη καριέρα ως επαγγελματίας «φρικιό» σε καρναβάλια, εμποροπανηγύρια και τσίρκο. Οι εμφανίσεις του με τον τίτλο ο «Άνθρωπος ελέφαντας» ήταν μέρος μιας τάσης του 19ου αιώνα να παρουσιάζουν ως ψυχαγωγικό θέαμα «ανθρώπινες δυσπλασίες». Το 1886 ο γιατρός Φρέντερικ Τρέβς τον ανακάλυψε και με τη βοήθειά του, εισήχθη σε νοσοκομείο όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του, με φροντίδα και αξιοπρέπεια.
“Σαν άνθρωπος, σαν ελέφαντας ”: η αληθινή ιστορία του Τζόζεφ Μέρικ.
Γράφει η Φωτεινή Βαμβούκη
Ο Τζόζεφ Μέρικ ήταν ένας παραμορφωμένος νεαρός που ζούσε στο Λονδίνο και πέθανε σε ηλικία μόλις 27 χρονών, μετά από μια σύντομη καριέρα ως επαγγελματίας «φρικιό» σε καρναβάλια, εμποροπανηγύρια και τσίρκο. Οι εμφανίσεις του με τον τίτλο ο «Άνθρωπος ελέφαντας» ήταν μέρος μιας τάσης του 19ου αιώνα να παρουσιάζουν ως ψυχαγωγικό θέαμα «ανθρώπινες δυσπλασίες». Το 1886 ο γιατρός Φρέντερικ Τρέβς τον ανακάλυψε και με τη βοήθειά του, εισήχθη σε νοσοκομείο όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του, με φροντίδα και αξιοπρέπεια.
Η ιστορία του, έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό, μέσα απ’ με το θεατρικό έργο του Μπέρναρντ Πομεράνς «Ο Άνθρωπος Ελέφαντας» το 1979. Στο ίδιο θέμα είναι βασισμένη και η ομώνυμη ταινία του Ντέιβιντ Λιντς που κυκλοφόρησε το 1980. Πιο πρόσφατα με πρωταγωνιστή τον Μπράντλεϊ Κούπερ παρουσιάστηκε σε σκηνή του Μπρόντγουεϊ. Από το 1981 έχουν γίνει και στην Ελλάδα, πολλές παραστάσεις για τη ζωή του Τζόζεφ Μέρικ με πιο εμβληματική, του Δημήτρη Ποταμίτη, στο Θέατρο Έρευνας.
Η αλήθεια είναι πως δε μ’ αρέσει να κάνω αναδρομές και πολύ περισσότερο να τις παρουσιάζω. Άλλωστε πληροφορίες για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για το παρελθόν, υπάρχουν απλόχερα στο διαδίκτυο. Αφορμή στάθηκε η παράσταση που παρακολούθησα στο θέατρο «Studio Κυψέλης» του Γιώργου Λιβανού. Πραγματεύεται την αληθινή ιστορία του Τζόζεφ Μέρικ. Ο τίτλος του έργου είναι «Σαν άνθρωπος, σαν ελέφαντας» και το έχει γράψει ο Γιώργος Πολυχρονίδης που εκτός από συγγραφέας είναι κι ο ηθοποιός της παράστασης που ενσαρκώνει το ρόλο του Μέρικ.
Ήθελα να καταλάβω, τι ήταν εκείνο που προέτρεψε τον σκηνοθέτη της παράστασης, Γιώργο Λιβανό, να το ανεβάσει για 2η χρονιά. Δεν είναι εύκολη απόφαση, η επανάληψη μιας θεατρικής παράστασης, όσο καλά κι αν πήγε η προηγούμενη σεζόν. Είτε εισπρακτικά, είτε καλλιτεχνικά. Πριν αρχίσει η παράσταση, διαβάζοντας το πρόγραμμα, σκεφτόμουν πως θα δω ένα, ακόμα, έργο για τη διαφορετικότητα, την αποδοχή, τη συμπερίληψη κι όλες αυτές τις έννοιες που χρησιμοποιούμε… στο λόγο – σίγουρα, στην πράξη – αμφίβολα.
Προς έκπληξή μου στην παράσταση που είδα, όλα τα προηγούμενα κατείχαν τη δεύτερη θέση. Η σημείωση, πως παρακολούθησα την «αληθινή ιστορία» του Τζόζεφ Μέρικ δεν είχε σχέση μόνο με τα γεγονότα. Αλλά με την προσέγγιση. Γιατί εκείνο που αρχικά διαφαίνεται με την πρώτη ατάκα του ήρωα, είναι ένας Μέρικ ανθρώπινος, με χιούμορ και εξυπνάδα. Όσο κι αν η συμπεριφορά του είναι παιδιάστικη – απόρροια της κοινωνικής του αποξένωσης – στην πρώτη εμφάνισή του εκπλήσσει το κοινό διεκδικώντας, το δικαίωμά του, να πληρωθεί. Από την αρχή, δημιουργεί συναισθήματα συμπάθειας, χωρίς ίχνος λύπηση.
Ο Γιώργος Πολυχρονίδης πολύ εύστοχα μας – ταλέντο και δουλειά λέγεται – με την άτσαλη κίνηση και την ελαττωματική ομιλία, κατόρθωσε να εμβαθύνει στο χαρακτήρα του Μέρικ: την αφέλεια και τους φόβους του, τη λαχτάρα του για φιλία και αποδοχή, τη συναισθηματική, σχεδόν, παιδική του ευγνωμοσύνη, για τα όμορφα δώρα που του χαρίζουν. Αλλά και την ανάγκη για επιβεβαίωση, πως η όμορφη μητέρα του θα ήταν περήφανη γι’ αυτόν, ξέροντας ότι έχει φίλους… Η εποχή του, όμως, δεν αντέχει τόση αβάσιμη αισιοδοξία. Για κείνη, όπως για κάθε εποχή, είναι το «δείγμα», για να συγκινούνται οι προνομιούχοι θεατές και τελικά, να επικροτούν τη δική τους μεγαλοψυχία που αποδέχονται τον Μέρικ – για λίγο – στη δική τους κλειστή κοινωνία.
Ο Γιώργος Λιβανός στο ρόλο του γιατρού Φρέντερικ Τρέβς, απόδωσε με ευαισθησία και φανερή συγκίνηση, τον επιστήμονα που στην αρχή της ανακάλυψής του – του Μέρικ – φαντάζεται με θάρρος και θράσος, πως θα φέρει την επανάσταση στην επιστήμη και θα τον θεραπεύσει. Και στη συνέχεια τη μεγάλη του απογοήτευση όταν αναγνωρίζει, πως το μόνο που μπορεί να κάνει, το κάνει ήδη: Του προσφέρει μια φροντισμένη ζωή και τον περιφέρει σαν αξιοθέατο, στους «μεγάλους κύκλους». Όχι, σαν μια ανωμαλία της φύσης αλλά, όπως πραγματικά είναι: ένας άνθρωπος με ευγενικούς τρόπους και βαθιά ευαισθησία. Και για να μαζέψει δωρεές για να μπορέσει να πληρώνει τη νοσηλεία του.Μεταξύ τους έχει αναπτυχθεί μια βαθιά φιλία, αναμεμειγμένη με θεολογικής καταγωγής ηθικολογία.
Η Τέτα Κωσταντά έχει να διαχειριστεί ένα δύσκολο ρόλο. Την κα Κάρτνερ, μια ηθοποιό της Βικτωριανής Αγγλίας. Μιας Αγγλίας οπισθοδρομικής με έντονα στοιχεία ρατσισμού και μισαλλοδοξίας. Που όμως η θέση μιας ηθοποιού αναγνωρίσιμης ήταν διακεκριμένη. Μέσα στην κομψότητά της και τους καθώς πρέπει τρόπους της, καλείται να κρατήσει τις ισορροπίες, ανάμεσα στον επίπλαστο και φωτεινό μαγικό κόσμο της και σε μια κοινωνία ανθρώπων, όπως ο Μέρικ. Και τα κατάφερε. Στην πρώτη τους συνάντηση, η αντίδραση της περιείχε το σοκ μπροστά στο «τέρας» σε συνδυασμό με την «ευγένεια» μπροστά στο ανθρώπινο δράμα. Ώστε να μπορέσει ν’ αποδώσει τον σεβασμό κι ίσως τον έρωτα, απέναντι σ’ αυτό το δύσμορφο αλλά, εσωτερικά υπέροχο πλάσμα. Η παρουσία της, σ’ όλη την πλοκή του έργου είναι εξαιρετικά, σημαντική, μια είναι η πρώτη γυναίκα με την οποία, ο Μέρικ, έρχεται σε επαφή.
Η Ζωή Τριανταφυλλίδη είναι μια εξαιρετική ηθοποιός και το απέδειξε για άλλη μια φορά. Στο ρόλο της ως προϊσταμένη του νοσοκομείου, υποδύεται με επιτυχία την επιφυλακτική και φοβισμένη όταν έρχεται αντιμέτωπη με την ανίατη αρρώστια αλλά, υπομονετική και περιποιητική, καθώς, κατανοεί πως η αρρώστια έχει όνομα και λέγεται Τζόζεφ Μέρικ. Αλλά και στο ρόλο της κυρίας Τρεβς, της συζύγου του γιατρού, σκόρπισε συγκίνηση, δημιουργώντας μια στοργική σχέση, ανάμεσα σ’ εκείνη και τον Μέρικ.
Η Τέτα Κωσταντά και η Ζωή Τριανταφυλλίδη υποδύονται και δύο τσιρκολίνες. Ευχάριστες στιγμές μέσα στην συγκίνηση του δράματος.
Πολύ καλές παρουσίες είχαν επίσης ο Γιάννος Τριανταφύλλου, στο ρόλο του διευθυντή τσίρκου Σαμ Τορ, και ο Γιάννης Δημητράκης στους ρόλους του βοηθού του Τορ και του φύλακα του νοσοκομείου.
Ο Αντώνης Τρικαμηνάς, στο ρόλο του κου Γκρόμ, διευθυντή του νοσοκομείου, έπαιξε με μεγάλη πειθώ τον απόμακρο κι αυστηρό επικεφαλής. Που, όμως, δεν του λείπει η οξυδέρκεια να ξεχωρίζει το ωφέλιμο απ’ το βλαβερό. Κι είναι ο λόγος που ενώ η άφιξη του Μέρικ φώναζε «βλαβερό», μόλις άρχισαν οι δωρεές που ξεπέρασαν τις ανάγκες του Μέρικ και προσχώρησαν στο νοσοκομείο, τον αποδέχθηκε ως «ωφέλιμο».
Τα σκηνικά και τα κοστούμια της ήταν πολύ λιτά. Ούτε συμβολικά θα τα έλεγα. Μου έλειψε η «μαγεία» πάνω στη σκηνή. Η σκηνή περιβαλλόταν από ένα μαύρο χρώμα μαύρη, αλλά η ατμόσφαιρα δεν ήταν «ζοφερή»… δεν είχε χαρακτήρα με την έννοια να σκεφτώ πως ναι, εδώ θα ζούσε ο Τζόζεφ Μέρικ. Ή να με μεταφέρει στο περιβάλλον του 19ου αιώνα.
Η μουσική του Πάνου Μαλανδρή ευφυής, χαρούμενη κι απίστευτα αισιόδοξη, στην έναρξη της παράστασης, μας προτείνει να την παρακολουθήσουμε, με μια καρδιά, διάπλατα, ανοιχτή.
Σαν επίλογο, δε θα μείνω στα προφανή. Στα συναισθήματα και στα διδάγματα. Ή στα γεγονότα της ηθικοπλαστικής Βικτωριανής εποχής. Αυτό που αντιλαμβάνομαι όσον αφορά την προσέγγιση του έργου «Σαν άνθρωπος, σαν ελέφαντας», είναι πως o ήρωας, λειτουργεί σαν καθρέφτης στους «υψηλούς» θεατές του. Εκείνο που τους τρομάζει είναι πως μέσα στα μάτια του Μέρικ, αντανακλά ο δικός τους αγώνας να κρύψουν, να πουν ψέματα, να ξεγελάσουν. Τα μάτια του Μέρικ είναι καθαρά σαν την καρδιά του. Όλη η ασχήμια έχει απομακρυνθεί από μέσα του κι έχει μεταφερθεί στη εξωτερική του μορφή. Στόχος του Τζόζεφ Μέρικ ήταν να ζήσει μια όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική ζωή. Αυτός είναι ο στόχος όλων των ανθρώπων. Το εμπόδιο που μας χωρίζει απ’ την πραγματοποίησή του είναι η αισθητική. Ο Μέρικ ήταν έτσι δομημένος που ενοχλούσε την αισθητική της εποχής. Που θα ενοχλούσε οποιαδήποτε εποχή. Γιατί ακόμα και την αισθητική την έχουμε διδαχτεί. Μας ενοχλούν οι σκούροι, οι κίτρινοι, οι κοντοί, οι παραμορφωμένοι, οι gay, οι trans… γιατί μάθαμε σε μια συγκεκριμένη «κανονικότητα» που όλοι οι υπόλοιποι είναι διαφορετικοί. Ας μάθουμε λοιπόν σε μια πραγματική κανονικότητα που όλοι είναι ίδιοι, ώστε, να μη δημιουργούμε, δυστυχισμένους ανθρώπους. Γιατί όπως λέει και ο Σάιλοκ στον Έμπορο της Βενετίας: «Αν μας τρυπήσετε, δε θα ματώσουμε;» Κι όπως λέει ο Μέρικ: «Είμαι άνθρωπος. Δεν είμαι ζώο».
Ταυτότητα Παράστασης
Πού: Studio Κυψέλης, Σπετσοπούλας 9, Κυψέλη, 11361 Αθήνα, τηλ. 210 8819571
Πότε: Παρασκευές: 11,18,25 Οκτωβρίου 2024, 1,8,15,22,29 Νοεμβρίου, 2024 6,13 Δεκεμβρίου 2024
Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά χωρίς διάλειμμα
Τιμές εισιτηρίων: 12€ Γενική είσοδος
Ηλεκτρονική προπώληση εισιτηρίων: https://www.ticketservices.gr/event/san-anthropos-san-elefantas/?lang=el
ΩΡΑ ΕΝΑΡΞΗΣ: 21:00
Κείμενο: Γιώργος Πολυχρονίδης
Σκηνοθεσία: Γιώργος Λιβανός
Κινησιολογία: Σίμωνας Πάτροκλος
Σκηνικά /κοστούμια: Γιοβάννα Πρασσίνου
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Πάνος Μαλανδρής
Κινηματογράφηση: Αντώνης Μανδρανής
Φωτογράφηση: Κώστας Βολιώτης
Δημόσιες σχέσεις: Ζωή Τριανταφυλλίδη.
Πρωταγωνιστούν: Γιώργος Λιβανός, Γιώργος Πολυχρονίδης, Τέτα Κωσταντά, Γιάννος Τριανταφύλλου, Ζωή Τριανταφυλλίδη, Γιάννης Δημητράκης, Αντώνης Τρικαμηνάς.
Φωτεινή Βαμβούκη
Latest posts by Φωτεινή Βαμβούκη (see all)
- Είδαμε την παράσταση ΚΑΠΟΥΤ του Νικολάι Άλντο - 27 Φεβρουαρίου 2025
- Είδαμε την παράσταση «Ο κόκκινος Ιπποπόταμος»στο θέατρο ΕΝ-Α - 5 Φεβρουαρίου 2025
- Είδαμε την παράσταση “ FRANKENSTEIN & ELIZA” στο Θέατρο Πορεία - 30 Ιανουαρίου 2025
Καμία κριτική